Prof Dr Saim Yılmaz
"Variste en değerli tanı yöntemi renkli Doppler ultrasondur"
Renkli Doppler ultrason, klasik gri tonlardan oluşan ultrasona ilave olarak, damardaki kanın akışını, hızını ve yönünü renkli olarak gösteren özel bir ultrason cihazıdır. Bu cihaz sayesinde, ultrasonun uygulanabildiği organlarda, bir damarın tıkalı olup olmadığı, tıkanıklık derecesi, damarın atardamar mı toplardamar mı olduğu, damarda balonlaşma (anevrizma) olup olmadığı ve toplardamarlarda yetmezlik (reflü) olup olmadığı basit bir muayene ile anlaşılabilir. Toplardamarlar yetmezliğinde, renkli Doppler ultrason, kapakların kendisini değil onların fonksiyonunu gösterir. Eğer Doppler ultrasonda kan yukarı doğru akıyorsa kapaklar normaldir, kan ayağa doğru geri akıyorsa kapaklar deformedir, venöz yetmezlik vardır. Doppler ultrasonda akım yönü değişik renklerle temsil edilebilir; genelde yukarı giden normal akım mavi, geriye akan yetmezlikli akım ise kırmızı renkte gösterilir.
Varis hastalarında, renkli Doppler ultrason aynı zamanda geri akımın (reflü) hızını ve süresini göstererek venöz yetmezliğin derecesi hakkında da fikir verir. Cilde yakın olmayan, bu nedenle görülemeyen varisler de ultrasonla kolayca görülür. Renkli Doppler ultrason, ayrıca derin venlerde yetmezlik ya da tıkanıklık olup olmadığını, aynı şekilde atardamarlarda da tıkanıklık olup olmadığını gösterir. Tüm bu bilgiler, hastanın varis tedavisine uygun olup olmadığını ve uygunsa hangi damara hangi tedavi yönteminin uygulanması gerektiğini belirlememizi sağlar.
Ne yazık ki, varis konusunda bu kadar değerli bilgiler veren renkli Doppler incelemesi, genellikle yeterli ya da doğru yapılmamaktadır. Kişisel olarak, hastanın dışarıdan getirdiği renkli Doppler raporlarıyla kendi Doppler incelemem arasında %50-60 arasında uyumsuzluk bulduğumu söylemeliyim. Bu durum çok önemlidir, çünkü ülkemizde genellikle ultrasonu radyologlar, tedaviyi ise cerrahlar yapmaktadır ve cerrahlar tedaviyi ultrason raporunda yazılanlara göre uygulamaktadırlar. Dolayısıyla, renkli Doppler ultrason incelemesindeki yanlışlık ve eksiklikler direkt olarak tedaviye yansımaktadır.
Doppler incelemesinde en sık yapılan yanlışlardan birisi, incelemenin ayakta değil yatarak yapılmasıdır. Oysa, toplardamardaki reflü, kirli kanın yerçekimi etkisiyle geriye doğru akmasıdır ve yerçekimi etkisini değerlendirebilmek için hastanın ayakta olması gerekir. Yatarak yapılan incelemelerde, bazen yüzeyel venlerdeki reflü görülmeyebilir, buna karşılık, derin venlerde normalde olmayan reflü varmış gibi görülebilir. Bu durum önemlidir, çünkü ultrason raporunda derin vende reflü olduğu yazınca, cerrahlar hastanın tedavi edilemeyeceğini düşünürler ve genellikle ilaç ve varis çorabı yazarak hastayı gönderirler. Oysa, bu hastalarda "iyi" bir renkli Doppler ultrason yapıldığında, derin venlerin normal olduğu görülür ve kolayca tedavi edilebilirler. Meslek hayatım boyunca, yanlış ultrason incelemesi sonucunda derin venlerinde reflü olduğu söylenen ve bu nedenle tedavisiz kalan çok sayıda hasta gördüğümü ve kendim ultrason yaptıktan sonra, derin venlerin normal olduğunu görüp tedavi uyguladığımı belirtmeliyim.
Renkli Doppler incelemesinde, diğer sık yapılan hatalar ise "eksik" incelemelerdir. Genelde yapılan, sadece büyük safen venlerde reflü olup olmadığına bakmak ve incelemeyi sonlandırmaktır. Oysa reflü, küçük safen ven, perforan ven ve pelvik ven kaynaklı da olabilir ve bu bölgelerin ayrı ayrı incelenmesi gerekir. Özellikle pelvik ven yetmezliği dikkatle araştırılmazsa gözden kaçabilir. Bunun için kasık bölgesi renkli modda incelenmeli ve genital bölge civarında varis olup olmadığı araştırılmalıdır. Pelvik ven yetmezliği ve buna bağlı genital varisler ülkemizde sık rastlanan bir problemdir. Büyük safen ven yetmezliği olarak raporlanan hastaların önemli bir kısmında, aslında sorun pelvik ven yetmezliği ve buna bağlı gelişen "ikincil" büyük safen ven yetmezliğidir. Bu tür hastalarda, pelvik ven yetmezliği genellikle anlaşılamamakta ve sadece büyük safen ven yetmezliği tedavi edilince varisler kısa sürede tekrar etmektedir.
Renkli Doppler ultrason, varisin tanısı kadar tedavisi ve takibinde de çok önemlidir. Günümüzde kılcal varisler hariç tüm varis tedavileri tamamen ultrason rehberliğinde yapılmaktadır. Bu yüzden, varis tedavisini yapan kişinin ultrason bilgisi, deneyimi ve el alışkanlığı işlemin başarısını etkileyen en önemli faktörlerden birisidir. Maalesef, ülkemizde varis tedavisini uygulayan hekimlerinin büyük kısmının formal ultrason eğitimi bulunmamaktadır.
Sonuç olarak, renkli Doppler ultrason, varis hastalığının tanı, tedavi ve takibini dramatik olarak değiştirmiştir. Günümüzde gelinen bu noktada, renkli Doppler ultrason konusunda yeterli bilgi ve deneyimleri olmayan hekimlerin varis hastalarına yararlı olmaları mümkün görünmemektedir.
Renkli Doppler ultrasonda, normal akım ve ters akım farklı renklerde görülür ve hangi damarlarda kaçak olduğu kolayca anlaşılabilir.
Renkli Doppler ultrason ayakta yapılmalı, sadece büyük safen ven değil küçük safen ve perforan venler de incelenmeli, pelvik ven yetmezliği ve ikincil safen ven yetmezliği dikkatli bir şekilde araştırılmalı ve her iki bacağın tüm kesimleri muayene edilmelidir.